Сайёрада 2024 йилнинг 5-11 апрель кунлари содир бўлган иқлим офатларининг обзори

Россия

Россияда 2024 йилги баҳорги тошқинлар ҳақиқий фалокатга айланди. Уларга олдиндан тайёргарлик кўрилганига қарамай, ҳеч ким бундай кўламдаги тошқинларни кутмаган эди. Кучли тошқинлар натижасида Россиянинг 39 та вилояти зарар кўрди.

Россияда кенг кўламли тошқинлар

Энг қийин вазият Оренбург вилоятида юзага келди.

Минтақада бутун кузатувлар тарихидаги энг кучли тошқин, Оренбург вилояти

Орск шаҳрини Урал дарёсининг тошишидан ҳимоя қилиш учун 2010 йил қурилган тўғон 5 апрель куни ёрилиб кетди. Тўғон кучли босимга бардош бера олмади ва шаҳар кўчаларини сув босди. Аҳолини зудлик билан эвакуация қилишга тўғри келди.

Чўкаётган шаҳарда тошқин ва водопровод сувининг сифати пасайиши сабабли жуда тез ичимлик суви танқислиги юзага келди. Дўконларга олиб келинган тоза сув бир зумда сотиб олинди. Барча талабалар онлайн таълимга ўтказилди. Нефтни қайта ишлаш заводи бир муддатга ўз ишини тўхтатди.

7 апрель куни Оренбург вилоятида федерал даражадаги фавқулодда режим жорий этилди. Бутун кузатувлар тарихида минтақада бундай тошқинлар бўлмаган. 11 апрель куни Оренбургдаги Урал дарёсининг сатҳи тарихий рекордга — 11 метрга етди ва кўтарилишни давом этди. Ярим миллион аҳоли яшайдиган шаҳар туманларининг бир қисми ва вилоятнинг бошқа аҳоли пунктлари сув остида қолди.

Оренбург вилоятидаги тарихий тошқин

Баъзи одамлар нафақат ўз уйларини, балки бизнесларини ҳам йўқотдилар — дўконлар, фермер хўжаликлари ва отхоналар сув остида қолди.

Оренбург аҳолисига ёрдам бериш учун бутун мамлакат бўйлаб қутқарувчилар ва техник воситалар тўплана бошлади.

Тошқин зонасидан маҳаллий аҳолини эвакуация қилиш, Оренбург вилояти

26 000 дан зиёд уйлар ва дала ҳовлилари ҳали ҳам сув остида. Шунингдек, 35 та кўприклар ҳам ёпиқ. Одамлар бирлашиб, бир-бирларига нарсаларни, болаларни ва ҳайвонларни олиб чиқишда ёрдам беришяпди.

Вилоят ҳокими шундай деди: «Баҳорги тошқин 2024 — Оренбург вилоятида кузатувлар тарихидаги энг кенг кўламли тошқин эканлиги аниқ».

Курган ва Тюмень вилоятларида ҳам фавқулодда режим жорий этилди.

Курган вилоятида тошқин натижасида 500 дан ортиқ ҳовлилар ва уйлар сув остида қолди.

Курган вилоятида тошқинлар

Тобол дарёсиданинг сатҳи Курган шаҳри яқинида 65 см га кўтарилди ва 556 см га етди. 1 000 дан зиёд маҳаллий аҳоли эвакуация қилинди.

Тошқин тўлқини Кузбассгача етиб борди. Музнинг силжиши пайтида минтақа дарёларида музлар тўпланиб қолди ва сув энг яқин аҳоли пунктларига қараб оқишни бошлади. Энг қийин вазият Кемерово вилоятининг жанубида, Усть-Кабирза посёлкасида содир булди: у ердан Марассу дарёси ўз қирғоқларидан чиқиб кетди. Сув сатҳи критик белгидан деярли бир метрга ошди. Муз блоклари билан аралашган кучли сув оқимлари том маънода кичик биноларни йўқ қилди. Маҳаллий аҳоли томларда ёрдам кутишга мажбур бўлди.

Усть-Кабирза ва унинг атрофидаги қишлоқлар аҳолисининг таъкидлашича, илгари бу ерда бундай тошқинлар бўлмаган.

Қозоғистон

Қозоғистон сўнгги 80 йил ичидаги энг улкан баҳор тошқинлари билан тўқнашди. Бу тошқинлардан мамлакатнинг 17 та минтақасидан 12 таси зарар кўрди.

Қозоғистонда кенг кўламли баҳорги тошқинлар

12 апрель ҳолатига кўра, 99 869 нафар киши, шу жумладан 36 591 нафар болалар эвакуация қилинди. Эриган муз туфайли йўлларни сув босди ва 66 та аҳоли пунктлари ташқи дунёдан узилиб қолди. Минглаб уйлар сув остида колди.

Қозоғистонда сув босган аҳоли пунктлари

Табиий офат таъсирида 8 000 дан кўп ҳайвонлар нобуд бўлди. Мамлакатда нафақат аҳоли пунктлари, балки Ғарбий Қозоғистон вилоятидаги 14 та ҳайвонлар мозори ва 8 та сибирь куйдиргиси қабристонлари ҳам сув остида колди.

Қозоғистон Фавқулодда вазиятлар вазирининг ўринбосари: «Тошқинлар содир бўлаётган бешта вилоятга келсак, агар эътибор берган бўлсангиз, сув дарёлардан эмас, балки даштлардан келяпди, яъни, агар ҳақиқатни тан оладиган бўлсак, умуман кутилмаган жойдан… Илгари содир бўлган барча тошқинлар, дарёларни тартибга солиш билан боғлиқ эди, яъни сув омборлари, техник иншоатлар мавжуд бўлган жойларда… Бу иқлим. Эсингизда бўлса, об-ҳаво илиқ эди, лекин қиш бошида совуқ тушишидан аввал ҳамма жойда ҳаво илиқ бўлган ва ҳамма жойда ёмғир ёғган ва натижада ернинг музлаши анча чуқурроқ — ва ҳозир мана шу сув, ҳозир даштда эриётган қор, клеёнка устида оққандай оқяпди».

Вазият кучли ёмғирлар билан оғирлашди. Ернинг 1 метргача музлаши эса, эриган сувнинг ерга сингиб кетмасдан, балки шиддат билан аҳоли пунктларига қараб оқишига олиб келди.

Бангладеш

7 апрель куни Бангладешга кучли бўрон келиб урди. Пироджпур, Патуахали, Джалкати, Бхола, Кхулна, Нетрокона ва Багерхат округлари жуда жиддий зарар кўрди. Биргина Бхола округида 7 000 дан кўп одам зиён кўрди. Ўнлаб одамлар жароҳат олди, баъзилари бедарак йўқолди.

Бангладешдаги энг кучли бўрон

Табиий офатлар билан курашиш департаменти 13 кишининг ўлимини қайд этди. Тўсатдан бошланган бўрон прогноз қилинмаган ва очиқ ҳавода ишлашни давом эттирган фермерлар орасида чақмоқ чақиши натижасида кўплаб ўлимларга сабаб бўлди.

Одамлар шунингдек дарахтларнинг ағанаши, уйларнинг қулаши ва ҳалокатли бўронлар туфайли халок бўлди.

Баъзи ҳудудларда табий офат атиги 15 дақиқа давом этганига қарамай, шунинг ўзи хаос юзага келтириш учун етарли бўлди. 750 дан зиёд уйлар шикастланди ёки вайрон бўлди.

Бангладешда бўронли шамоллар келтириб чиқарган вайронагарчиликлар

Юзлаб километр электр узатиш линиялари шикастланди. Кўп туманлар электрсиз қолди.

Ҳосилларга ҳам жиддий зарар етди. Дўл турли хил экинларга, шу жумладан тарвузларга ҳам зарар етказди.

Бортида 6 та балиқчи бўлган траулер, кучли шамол туфайли Манпура ороли яқинида чўкиб кетди. Балиқчилар бахтига, бутун жамоа қутқарилди. Таъкидлаш жоизки, Бангладешда ҳалокатли бўрондан олдин, бир неча кун давомида ҳарорат аномал кўрсаткичларга — баъзи туманларда 37°C дан юқорига кўтарилган.

Африка

ЖАР

6-7 апрель кунлари кучли шамол, бўрон ва жала ёмғирлари Кейптаунни ҳам ўз ичига оладиган Жанубий Африка провинциясининг қирғоқбўйи ҳудудларига келиб урди.

Шамол кўплаб муаммоларни келтириб чиқарди: дарахтларнинг қулаши, электр узилишлари ва томларнинг учиб кетиши шулар жумласидан.

Ғарбий Кейп провинциясида кучли шамоллар ва жала ёмғирларининг оқибати, ЖАР

Ёмон об-ҳаво автомобиль йўлларининг ёпилишига олиб келди, йўллар ва инфратузилмаларнинг зарарлангани ҳам қайд этилди. Кучли шамол вилоятларнинг камида 26 та мактабига зарар етказди.

Ёмон об-ҳаво натижасида бир киши вафот этди.

Гувоҳлар даҳшатга соладиган кадрларни суратга олишди: кучли шамол кўприкдан юк машиналарини ағдариб, уларни пастга улоқтириб ташлаган. Шамол тезлиги 44 м/с га етган.

Қаттиқ шамол автомобилларни кўприкдан учириб юборади, Ғарбий Кейп вилояти, ЖАР

Кучли шамол бир нечта ўрмон ёнғинларига сабаб бўлди. Кейптаун чеккасида 8 та уй ёниб кетди. Стелленбос шаҳрида 300 га яқин уйлар ёнғин ва кучли шамол туфайли вайрон бўлган.

Кейптаун чеккасидаги ўрмон ёнғинлари, ЖАР

Фақатгина кучли ёмғирлар туфайли оловнинг кейинги тарқалишини тўхтатиш мумкин бўлди.

Шимолий Америка

АҚШ

5 апрель куни шарқий вақт билан соат 10:23 да Нью-Джерси штатининг марказий қисмида 4,7 км чуқурликда 4,8 магнитудали зилзила содир бўлди. Эпицентр Нью-Йорк шаҳридан 64 километр ғарбда жойлашган Тьюксбери яқинида эди.

Бу сўнгги 100 йил ичида АҚШнинг шарқий соҳилидаги энг йирик сейсмик ҳодисалардан бирига айланди.

Нью-Джерси штатидаги М4,8 магнитудаги зилзила, АҚШ

Зилзила Нью-Йорк ва Вашингтон каби йирик метрополитенларда сезилди. Нью-Йоркда зилзила пайтида Озодлик ҳайкали ларзага келди, шаҳарнинг бешта туманидаги ишчилар ва аҳоли кучли шовқин ҳақида хабар беришди.

Учиш-қўниш йўлакларини текшириш учун ҳаво қатнови тўхтатилди.

Эпицентрдан 9 км узоқда, Нью-Джерси штатидаги Лебанон шаҳрида эди. Кучли силкинишлардан қўрқиб кетган аҳоли кўчаларга югуриб чиқди. «Биз Нью-Джерсида зилзилаларга ўрганмаганмиз, бундай кучли зилзилалар ҳақида гапирмаса ҳам бўлади; биз ҳаммамиз жуда қўрқиб кетдик», — деди маҳаллий аҳолидан бири.

Шуниси эътиборга лойиқки, Нью-Йорк аҳолиси шаҳар ҳокимиятидан зилзила ҳақида биринчи огоҳлантиришни, ҳодиса содир бўлганидан 26 дақиқа ўтгач олишган. Ўша вақтга келиб, ижтимоий тармоқлар аллақачон сейсмик ҳодисанинг суратлари ва видеолари билан тўлиб бўлган эди.

Қушма Штатларнинг Геология хизмати вакилининг сўзларига кўра, бу зилзила миллионлаб йиллар олдин шаклланган ва ҳозир «яна фаоллашган» ёрикларларда содир бўлган бўлиши мумкин. Чунки одатда кучли сейсмик ҳодисалар содир бўладиган фаол ёриқлар ушбу ҳудудда мавжуд эмас.

Кенглиги 1 000 км дан зиёд ҳалокатли бўронлар гуруҳи Қўшма Штатлар жанубига келиб урди.

Миссисипининг бир нечта округларида 32 000 га яқин электр узилишлари содир бўлди ва камида 72 та уй зарар кўрди.

Ағанаган дарахтлар Хиндс ва Язу округларида бир нечта йўлларнинг ёпилишига сабаб бўлди. Гренада округида бир киши ҳалок бўлди, яна бир киши жароҳат олди.

10 апрель куни Луизиана штатининг янги Орлеан шаҳрини бир неча соат ичида сув босди. Ёмғир шу қадар кучли эдики, бир соат ичида бир ойлик ёғингарчиликнинг ярми ёғди — 50,8 мм. Бу коммунал хизматларнинг сувни шаҳардан чиқариш имкониятларидан ортиб кетди.

Янги-Орлеандаги аномал ёмғирларнинг оқибатлари, АҚШ

Янги-Орлеан халқаро аэропортида атиги 7 соат ичида 158,5 мм ёмғир ёғди. Баъзи рейслар кечиктирилди, автобус ва трамвайлар ҳаракати тўхтатилди.

Шаҳардаги ва унинг атрофидаги кўплаб йўллар ва ер ости йўллари сув остида қолди ва ўтиб бўлмайдиган ҳолатга келди. Шаҳардаги аксарият мактаблар ва маъмурий бинолар об-ҳаво шароитлари туфайли ёпилди.

Миллий метеорология хизмати вазиятни фавқулодда тошқин деб атади.

Кучли ёмғирлардан ташқари, штатдан бир нечта торнадолар ўтди ва тезлиги секундига деярли 35 метрга етадиган ҳалокатли шамоллар эсди.

 Луизиана штатидаги бўронлар ва торнадоларнинг оқибатлари, АҚШ

Сент-Лэндри округида дарахт машина устига ағдарилиб, 4 кишига зарар етказди. Жабрланганлардан бири оғир жароҳатланган ва касалхонага етказилган.

Лейк-Чарльз шаҳрида EF-2 торнадоси 51 м/с шамол тезлиги билан тахминан 1,6 км йўл босиб ўтди. У томларни учуриб, электр узатиш линияларини йўқ қилди.

Луизиана штатидаги торнадодан кейинги вайроналар, АҚШ

Сент-Таммани округидаги Слайделл шаҳрида ва унинг атрофидаги EF-1 торнадоси юзлаб уйлар ва корхоналарга зарар етказди. 100 000 дан зиёд электр узилишлари содир булди.

Фавқулодда вазиятлар хизмати жиддий вайрон бўлган кўп қаватли уйда қамалиб қолган одамларни қутқаришига тўғри келди. 50 га яқин одамлар жароҳат олди, бир киши бошидан жароҳат олиб касалхонага ётқизилди.

Экстремал тошкин Tехасни хам қамраб олди.

Миллий метеорология хизмати шарқий Техаснинг баъзи жойларида 36 соат ичида 304,8 мм ёмғир ёғгани ҳақида хабар берди.

Кирбивилл ва Порт-Aртур шаҳарларида кучли ёмғирлар маҳаллий сув омборларида сувнинг кескин кўтарилишига олиб келди, бу эса йўллар, уйлар ва корхоналарни сув босишига ва мактабларнинг ёпилишига сабаб бўлди.

Кирбивилл шахарида, ўт ўчирувчилар деярли чўкиб кетган автомобилдан бир йигитни қутқаришди.

Кирбивилл шаҳрида тошқин, Teхас штати, АҚШ

Нафақат одамларни, балки ҳайвонларни ҳам қутқаришга тўғри келди. Фермада бир киши сув босган фермада бўйнигача сувда қолган отларни қутқарди.

Сув босган отлар фермаси, Texaс штати, АҚШ

Tорнадо Техасни хам четлаб ўтмади.

Максимал шамол тезлиги 40 м/с бўлган EF-1 торнадоси Кэти шаҳрига зарар етказди, тахминан 3 км йўлни босиб ўтиб, ўз йўлидаги бир нечта биноларни вайрон қилди.

 Яна бир торнадо Алабама штатидаги Чунчулада ерга қўниб, уйга зарар етказди.

Торнадонинг максимал шамол тезлиги тахминан 44 м/с эди.

Мутахассислар мана шу оғир об-ҳаво шароитининг авж олишини серияли дерехо (Derecho) деб аташди. Дерехо серияси бу метеорологик ҳодиса бўлиб, узунлиги 380 км дан зиёд, тезлиги эса секундига 25 метрдан юқори шамоллар билан узун ва интенсив момақалдироқли бўронлар линияси билан характерланади.

Австралия

5 ва 6 апрель кунлари Австралиянинг шарқий қирғоғида аномал ёмғирлар ёғди. Хоксбери дарёси бўйидаги аҳоли пунктлари айниқса кўп талофат кўрди.

Австралиянинг шарқий соҳилидаги тошқинлар

Баъзи ҳудудларда 2 кун ичида ёғган ёғингарчилик миқдори ўртача ойлик меъёрдан 3,5 маротага ошди Мисол учун, ўртача ойлик ёғин меъёри 55,3 мм бўлган Норт-Ричмонд шаҳрида 197 мм ёмғир ёғди.

Норт-Ричмондда рекорд миқдордаги ёғингарчиликнинг оқибатлари, Австралия

Бир суткада Хоксбери дарёсининг сатҳи 8,5 метрга кўтарилиб, қўшни туманларни сув босди.

Воллонгонг шаҳрида ёш эр-хотин яшайдиган уйни сув оқизиб кетди ва уй кўприкка бориб урилди. Ёшлар мўжизавий равишда омон қолишди.

Даптода, иккита аёл тошқин сувларида чўкиб кетмасликлари учун, қутқарувчилар келишини дарахтларда осилиб кутиб туришларига тўғри келди. Фавқулодда вазиятлар хизмати шиддатли оқимда машинаси чўкаётган бир аёлни ҳам қутқаришга муваффақ бўлди.

Сиднейнинг ўзида ёмғир сўнгги 30 йил ичидаги энг кучли ёмғир бўлди. Бу ерда ўртача ойлик меъёр 121,5 мм бўлган бир вақтда, икки кун ичида 287 мм ёғингарчилик ёғди. Пойтахтнинг шимоли-ғарбий қисмидаги юзлаб аҳолига ўз уйларини тарк этиш буюрилди.

Тошқин пайтида Янги Жанубий Уэльс штатида 150 та қутқарув операциялари амалга оширилди, улардан 88 таси Сиднейда.

Кучли ёмғир Мегалонг водийсига ва ундан ташқарига олиб борадиган ягона йўлда катта кўчкини келтириб чиқарди.

Мегалонг водийси яқинидаги кенг кўламли кўчки, Австралия

13 апрель куни водийнинг 200 дан зиёд аҳолиси қамалиб қолди. Жабрланганларга вертолётдан озиқ-овқат, ёнилғи ва асосий эҳтиёж буюмларини ташлашга тўғри келди.

Европа

Жорий йилдаги апрель ойининг атиги 11 кунида дунёнинг 134 мамлакатида иссиқлик рекордлари янгиланди. Хали ҳеч қачон иқлим тарихида бунақаси бўлмаган!

Скандинавия мамлакатларидаги рекорд совуқлар

Скандинавияда бир вақтнинг ўзида апрель ойи учун совуқлик рекордлари ўрнатилди: Рованиемида, Финляндияда -19,2 °C ва Бардуфоссда, Норвегияда -26,0 °C.

Аммо Европа мамлакатларининг аксариятида об-ҳаво одатда ёзнинг ўрталаридагидан иссиқроқ бўлди. 

6 апрель куни Германиянинг Ольсбах жамоасида, мамлакат тарихида биринчи маротаба ҳарорат шунчалар эрта +30 °C дан ошди.

Худди шу куни Швейцариянинг Базель шаҳрида рекорд +28,8°C ўрнатилди.

Россиянинг Европа қисмида 3 кун ичида 100 га яқин иссиқлик ҳарорати рекордлари янгиланди.

Европа минтақасида аномал иссиқлик тўлқинининг тўсатдан кўтарилиши қисман «Кэтлин» бўрони билан боғлиқ. У Африкадан илиқ ҳавони олиб, бутун Атлантика океани орқали Европага олиб келди.

«Кэтлин» бўрони Европага олиб келган иссиқлик тўлқини

5 апрель куни Буюк Британияда ва Ирландиядаги «Кэтлин» бўрони аэропортлар ишини тўхтатди, темир йўл ва паром хизматларини издан чикарди. Шамол тезлиги 31 м/с дан юқори бўлди.

Буюк Британияда «Кэтлин» бўрони оқибатлари

Ирландияда ёмон об-ҳаво бутун мамлакат бўйлаб электр узилишларига олиб келди, 34 000 га яқин уйлар, фермер хўжаликлари ва корхоналар электрсиз қолди.

Буюк Британиянинг жанубида «Пьеррик» бўрони йилнинг энг юқори тўлқинларини келтириб чиқарди. Соҳилбўйи ҳудудларни улкан тўлқинлар вайрон қилди ва ахлат билан тўлдириб ташлади.

Ғарбий Суссекс графлигида Арун дарёси қирғоқларидан тошиб кетди. Юзлаб одамлар зудлик билан эвакуация қилинди.

Шуни таъкидлаш керакки, йилнинг бу пайтида Буюк Британияда кучли бўронлар жуда кам учрайди: мамлакатда 2015 йилдан 2019 йилнинг апрель ойигача фақат битта «Ханна» бўрони содир бўлган эди.

Бу йил эса 3 кун ичида Буюк Британияга кетма-кет 2 та кучли бўрон келиб урди.

8 апрель куни «Пьеррик» бўрони Франциянинг шимоли-ғарбий қисмига ҳам келиб урди.

У Нормандияга соатига 120 км дан ошадиган шамолларни ва баланд тўлқинларни олиб келди ва минтақанинг айрим қисмларида транспорт алоқасини бузди.

Руан шаҳрида Сена дарёсининг сатҳи деярли рекорд даражага етди ва қирғоқбўйи сатҳидан 40 см юқорига кўтарилди.

Бретань вилоятида 9 апрель куни кучли бўрон оқибатида катта тўлқинлар, қирғоқ бўйидаги Сен-Мало шаҳридаги тўғонни бузди ва кўчалар сувга тўлди.

Бретань минтақасида «Кэтлин» бўрони келтириб чиқарган улкан тўлқинлар, Франция

Бир неча метр баландликдаги улкан тўлқинлар уйларга урилиб, ҳатто баъзи биноларнинг баландлигидан ҳам ошиб кетди.

Худди шу куни Ла-Маншдаги кучли тўлқин пайтида 2 та балиқчи чўкиб кетди. Финистер департаментидаги Брестда боғлар, скверлар, спорт майдончалари ва бошқа очиқ жойлар вақтинчалик ёпилди.

8 апрель куни атиги 6 соат ичида Франция бўйлаб деярли 25 000 та чақмоқ қайд этилди. Момақалдироқ фаоллиги авжига чиққан пайтида аҳоли ҳар дақиқа 114 та чақмоқ чақнашини кўришди.

2024 йилнинг 8 апрель куни аномал момақалдироқ фаоллиги, Франция

Кўпчилик учун сайёрамиз билан нималардир бўлаётгани кундай равшан. Ҳар куни юзлаб ҳарорат рекордлари қайд этиляпди. Содир бўлаётган аномал бўронлар ва тошқинлар сони тарихда ҳеч қачон бўлмаган. Ҳар ҳафта юз минглаб одамлар иқлим офатлари таъсиридан азият чекяпди.

Олимлар воқеаларнинг ҳозирги ривожланиш темпида иқлим муаммолари экспоненциал тарзда ўсиб боради ва яқин 10-12 йил ичида бизнинг сайёрамиз жонсиз Марсга ўхшаб қолади деб гапиришлари учун барча асосларга эга.

Бу прогнозлар умидсизлик уйғотади, лекин ҳали ҳам ушбу сценарийни ўзгартириш имконияти бор.

Глобал фалокатни қандай қилиб олдини олиш ва ҳар биримиз нима қилишимиз мумкинлиги ҳақидаги саволларга жавоб топиш учун «Глобал инқироз. Масъулият» форумини кўришни тавсия этамиз.

Сиз ушбу мақоланинг видео версиясини бу ерда кўришингиз мумкин: